4
HERBJÖRT OG ENGILBJÖRT
HERBJÖRT OG ENGILBJÖRT
Það er merkileg tilviljun að tvær mikilvægustu konurnar í lífi mínu hétu báðar nöfnum sem eru svona sjaldgæf og svona lík. Mamma var fyrst til að heita Herbjört og sú eina á meðan hún lifði. Engilbjört var líka sú eina með því nafni lengst af ævi sinni.
Þessi líkindi væru frásagnarverð út af fyrir sig. En ekki er allt upp talið. Báðar voru yngsta barn, báðar voru giftar elsta barni og báðar voru einu ári eldri en makinn.
Allar þessar tilviljanir – sjaldgæfu nöfnin sem bæði enduðu á „björt“, yngstar í systkinahópi, giftar elsta barni, ári eldri en makinn – höfðu verið mér hugleiknar alveg frá því að við Engilbjört byrjuðum saman vorið 1995, þá 21 og 22 ára. (Vá hvað við vorum ung! Guðni okkar er 21 árs.) En því miður átti fleira eftir að bætast við sem var líkt með þeim tveimur. Báðar dóu skömmu fyrir fimmtugt; mamma nýorðin 48 ára og Engilbjört rétt að verða 47 ára. Mamma dó 2. maí, útför Engilbjartar fór fram 2. maí tuttugu árum síðar.
Líkindin eru eiginlega með ólíkindum. Sumir kunna að lesa út úr þeim einhvers konar forsjón, örlög eða vísbendingar um tilvist æðri máttar eða alheimskrafts. Ég get ekki fundið hjá mér þá trú (eða skoðun). En mér finnst tilhugsunin um möguleikann á því áhugaverð og reyni að hafa augun opin fyrir vísbendingum. Þær eru býsna víða og ég kemst ekki hjá því að velta vöngum yfir þeim.
Nafnið Herbjört var búið til handa mömmu. Engin hafði áður heitið þessu nafni. Fjórum vikum áður en hún fæddist fórst Herjólfur föðurbróðir hennar ásamt nítján öðrum með Glitfaxa á Faxaflóa í einu mannskæðasta flugslysi Íslandssögunnar. Eftirlifandi eiginkona hans hét Guðbjört. Nöfnin Herjólfur og Guðbjört urðu að nýja nafninu Herbjört.
Afi minn Pétur heiðraði látinn yngri bróður sinn og konu hans með þessari nafngift á nýfætt barn sitt, sem var hið níunda og síðasta í röðinni. Mamma dó vorið 1999 en fimmtán árum síðar skírði Árni bróðir dóttur sína Herbjörtu. Þær tvær eru þær einu sem borið hafa nafnið.
Engilbjört okkar var fyrst til að bera sitt nafn sem aðalnafn og sú eina í yfir þrjátíu ár. Í júlí árið 2000 birti dagblaðið Dagur viðtöl við sex einstaklinga með óvenjuleg nöfn. Þetta voru Vatnar, Snekkja, Skeggi, Sýta, Röðull og Engilbjört.
Engilbjört segir fínt að heita nafninu, það sé hvorki betra né verra en önnur nöfn. „Einstaka sinnum verð ég þreytt á því að tyggja nafnið ofan í fólk en annars er mjög misjafnt hvernig nafninu er tekið, margir kippa sér ekkert upp við það,“ segir Engilbjört. Hún á einn son, Guðna Þór, og segist ekki geta hugsað sér að skíra börn sín sérstæðum nöfnum. „Þótt ég sé alveg sátt við mitt nafn þá er ég ekki mikið fyrir sjaldgæf eða óvenjuleg nöfn.“
Engilbjört var þó ekki fyrst allra til að bera nafnið því að amma hennar, sem var löngu látin þegar Engilbjört fæddist, hét Kristín Engilbjört. Hún var sú fyrsta með þessu nafni eftir því sem næst verður komist. Því miður veit enginn í fjölskyldunni hvernig nafngiftin kom til.
Orðið sjálft, engilbjört, var ekki nýtt af nálinni eins og orðið herbjört hafði verið. Það kemur upp í allmörgum leitarniðurstöðum á Tímarit.is, oft í ljóðum. Hér er til dæmis brot úr ljóðinu „Á jólanótt“ eftir Gunnar Dal, sem vill svo til að var tengdafaðir Ásu elstu systur Engilbjartar:
Í dýrð, sem aðeins draumalönd þín geyma,
þar drottning næturinnar hljóðlát fer
og opnar hulda ævintýraheima,
sem aðeins voru byggðir handa þér.
Hún kemur til þín, hvítar rósir anga,
og krýpur engilbjört við stokkinn þinn.
Hún þrýstir mjúkum koss á munn og vanga
og mildar hendur strjúka þér um kinn.
Við höfum alltaf gengið út frá því að Engilbjört okkar hafi verið önnur í röðinni til að bera nafnið, á eftir ömmu sinni, og sú eina á lífi með þessu nafni í næstum 31 ár eða til ársins 2003 þegar sú þriðja kom til sögunnar. Þegar ég fór að kanna málið vegna þessara skrifa fann ég hins vegar óvænt heimildir um tvær konur með þessu nafni sem við höfðum aldrei heyrt um fyrr.
Í dagblaðinu Vísi er þann 12. júní 1972 tilkynnt um andlát Ágústu Engilbjartar Magnúsdóttur. Hún var fædd 1887, fjórum árum á undan ömmu Engilbjartar, og hefði þar með verið fyrst til að bera nafnið. Þetta þurfti að staðfesta.
Ég gáði fyrst í Íslendingabók. En þar heitir konan ekki Ágústa Engilbjört heldur Ágústa Ingibjörg. Ég spurði þá ættfræðihóp á Facebook og bað um aðstoð við að leysa úr þessu. Niðurstaða greiðvikinna meðlima þess hóps, studd traustum tilvísunum í bæði kirkjubækur og minningargreinar, var hvorugt af framangreindu heldur Ingibjörg Ágústa. Hvernig í ósköpunum gat „Ingibjörg Ágústa“ breyst í „Ágústa Engilbjört“ í dánartilkynningu Vísis? Hver ritar svo sjaldgæft nafn fyrir mistök? Það er furðuleg og óleyst ráðgáta en niðurstaðan var alveg ótvíræð; konan hét ekki Engilbjört.
Hin nafnan sem ég fann, Margrét Engilbjört Kristjánsdóttir, er nefnd í tilkynningu um fermingarbörn í dagblaðinu Tímanum vorið 1954. Þegar ég fletti upp í Þjóðskrá og Íslendingabók fann ég engan með þessu nafni. Með aðstoð glúrinna Facebook-vina fann ég hins vegar vísbendingu um hver þetta gæti verið og hringdi í hana.
Margrét tók upphringingu minni vel. Hún staðfesti að hún var sannarlega skírð Margrét Engilbjört. Og hún gat sagt mér frá tilurð nafnsins. Húkrunarkonunni á fæðingardeildini fannst hún svo björt yfirlitum að hún ætti að heita Mjallhvít! Móðir hennar tók þá tillögu alls ekki í mál en datt í hug nafnið Engilbjört, að því er mér skildist sem eins konar málamiðlun. Við vitum ekki hvernig henni datt þetta í hug. Amma Engilbjartar okkar, Kristín Engilbjört, var um fimmtugt þegar þarna var komið sögu, árið 1940, og sú eina sem hafði borið þetta nafn. Nafngiftin var því mjög frumleg nema móðir Margrétar hafi eitthvað þekkt til Kristínar Engilbjartar. Um það vitum við ekkert.
Margrét sagði mér að sem barni og unglingi hefði sér fundist Engilbjartar-nafnið dálítil byrði. Sama má segja um Engilbjörtu okkar, sem fannst þetta óvenjulega nafn lengi vel frekar óþægilegt þó að hún tæki það síðar í sátt. Margrét skrifaði sig því um hríð „Margrét E.“ en að lokum féll seinna nafnið alveg niður hjá henni og hún hætti að nota það. Hún sagðist þó aldrei hafa látið afskrá það. Það er því ráðgáta hvers vegna það kemur hvorki fram í Þjóðskrá né Íslendingabók. En hvað sem því líður fannst okkur afskaplega merkilegt að finna þarna nýja Engilbjörtu sem fjölskyldu Engilbjartar okkar hafði verið alls ókunnugt um fram að þessu. – Ég fékk góðfúslegt leyfi hjá Margréti til að deila þessari frásögn.
Margrét Engilbjört, sem var þannig í yfir 30 ár eina nafna Engilbjartar án þess að við vissum af henni, uppgötvaðist eins og áður segir í fermingartilkynningum Tímans vorið 1954. Tveimur línum fyrir ofan hana er getið um fermingarsystur hennar sem bjó á Fornhaga 22. Við Engilbjört bjuggum á Fornhaga 22 í níu ár.