29
SÓLLAND
SÓLLAND
Við Guðni og Kári stóðum í anddyri Neskirkju og tókum á móti þeim mikla fjölda fólks sem þangað kom til að syrgja og minnast. Annar maí, dánardægur mömmu. Sextíu og sjö dagar frá því að Engilbjört veiktist, tuttugu og einn dagur frá því að hún lést.
Ég held að undirmeðvitund minni hafi verið svo létt yfir því að útfarardagurinn væri loksins runninn upp eftir nánast óbærileg vandræðin við að koma Engilbjörtu heim, að það hafi gert mér kleift að njóta fegurðar þessa ljúfsára dags fremur en að fara í gegnum hann bugaður. Meira að segja mistök í Morgunblaðstexta hjá minningargreinunum um morguninn náðu ekki að slá mig verulega út af laginu; þar stóð að útförin yrði klukkan 13 en ekki 15 eins og réttilega hafði verið auglýst í blöðunum daginn áður. Ég hafði nánast húmor fyrir þessari nýjustu gamansemi guðanna, eftir allt sem á undan var gengið. „Líf, ertu að grínast?“ svo vitnað sé í Prins Póló. Mistökin komu ekki að sök á tímum samfélagsmiðla þar sem hægt var að leiðrétta þau hratt og vel; mér skildist að einn maður hefði mætt of snemma til kirkjunnar. „Kanntu annan betri?“ hugsaði ég sigri hrósandi.
Það var dýrmætt og yndislegt að horfa í augun á öllum sem komu, heilsa þeim og faðma þau að sér fyrir athöfnina, eins og Elín hjá útfararstofunni hafði ráðlagt okkur að gera. Nánustu aðstandendur mæta iðulega fyrstir og sitja fremst og hafa því ekki góða yfirsýn yfir hópinn sem er viðstaddur nema rétt á leiðinni út úr kirkjunni eftir athöfnina. Ef farið er þaðan beint í greftrun í kirkjugarði, sem stundum er talsverð vegalengd, eru gestir í erfidrykkjunni sumir farnir að huga að heimferð eða jafnvel farnir þegar fólkið kemur til baka úr garðinum. Ég þekki dæmi þess að aðstandendum hefur þótt nokkuð miður að verða þannig af meiri samvistum við útfarargesti. Við höfðum valið bálför, sem fer ekki fram fyrr en mörgum dögum síðar, þannig að eftir útförina gátum við farið beint í erfidrykkjuna og notið þess að eiga góðan tíma með öllum.
Athöfnin var falleg. Steingrímur Þórhallsson organisti lék vel heppnaða eigin útsetningu á laginu mínu til Engilbjartar, „Ég á engil bjartan“, sem ég hafði flutt fyrir hana í brúðkaupsveislunni okkar. Valdimar söng „The Scientist“ með Coldplay og „Yfir borgina“. Textarnir í þeim báðum nístu hjartað. Þau Valdimar og Sigríður Thorlacius sungu saman „Líttu sérhvert sólarlag“ með fallegum texta Braga Valdimars Skúlasonar. Kór söng hefðbundna sálma auk „Liljunnar“ sem er eins konar ættarlag í fjölskyldu Engilbjartar. Séra Adda Steina gerði lífshlaupi og persónu Engilbjartar góð skil og nýtti þar vel efnið úr löngum samræðum vina og fjölskyldu heima hjá okkur nokkrum kvöldum áður.
Einn vinahópur sló saman fyrir veitingunum, annar fyrir tónlistarfólki og blómum, sá þriðji tók að sér ásamt ömmu drengjanna að sjá um veitingar í fermingu Kára sem stóð fyrir dyrum um haustið. Okkur var sýnt mikið örlæti, meðal annars af alls óskyldu fólki sem kom við sögu og vill mögulega síður að ég nefni það hér, en það mun aldrei gleymast.
Það var ekki þungt andrúmsloft í erfidrykkjunni, kannski að hluta til vegna þess hve langur tími var liðinn frá andlátinu. Mér fannst sem fólki þætti fyrst og fremst gott að hittast. Ég ávarpaði gestina og stóðst ekki mátið að slá á létta strengi. „Takk fyrir alla hjálpina kæru vinir. Þið hafið undanfarna daga og vikur þrifið fyrir okkur íbúðina og eldað fyrir okkur mat. Ég vona að ég geti treyst því að þið haldið því áfram.“ Öðrum þræði óttaðist ég að ganga fram af einhverjum með svona galgopahætti en uppskar hlátur og líka þakklæti eftir á fyrir að hafa gefið fólki leyfi til að brosa.
Við getum verið glöð og sorgmædd á sama tíma og þessar ólíku tilfinningar geta skiptst nokkuð hratt á að hafa undirtökin, jafnvel eftir erfiðustu áföll. Það er eitt af því merkilegasta sem ég hef bæði fundið sjálfur eftir fráfall Engilbjartar og lesið í bókum um sorgarviðbrögð. Mér finnst líklegt að mörgum hafi þótt ég vera alveg „Tipp topp“ í gegnum þetta ferli, svo aftur sé vitnað í Prins Póló, en eins og hann segir í því lagi sínu: „Ég get verið alveg fáránlega hress og ég get verið viðbjóðslega leiður líka.“
Það mætti vel líta húmor við slíkar aðstæður hornauga, telja hann óheilbrigðan flótta frá veruleikanum, en mér sýnist fagfólk frekar líta á hann sem eitt af þeim tækjum sem okkur eru gefin til að takast á við erfiðleika. Þórbergur segir í Bréfi til Láru: „Dulspekingur einn hefir sagt, að meginskilyrði fyrir verulegum framförum í andlegum efnum sé að geta séð alvarlega hluti í broslegu ljósi. Og ég veit, að þessi gáfa hefir fleytt mér yfir torfærur lífsins. Þorri manna bíður tjón á sálu sinni vegna skorts á „húmorískum sans“.“ – Eins sennilega og þetta hljómar eru þó ábyggilega takmörk fyrir því hve mikinn húmor er heilbrigt að leggja á sjálfan sig og aðra í erfiðum aðstæðum. Stundum er nauðsynlegt að horfa einfaldlega í myrkrið. Það er síðan annað mál, og ekki síður áhugavert, að hve miklu leyti við getum stýrt þessum viðbrögðum okkar.
Nokkrum dögum eftir útförina sendi ég hópnum þakkir.
Innilegar þakkir fyrir síðast þið öll. Þakkir fyrir samveruna og allan stuðninginn í bak og fyrir. Það er með ólíkindum og algjörlega ómetanlegt hve þið hafið staðið þétt og vel við bakið á okkur elsku vinir og fjölskylda, á alls konar hátt.
Mér skilst að pabbi hafi sagt við einhvern í erfidrykkjunni að með svona margt gott fólk í kringum sig geti maður eiginlega ekki dottið. Það eru orð að sönnu og þannig líður okkur feðgum.
Líklegast er maður ennþá að einhverju marki dofinn gagnvart þessu öllu saman.
Ég fór í vinnuna upp úr hádegi en gerði ekki neitt svo sem, nema að fá nýtt lykilorð í stað þess sem ég gat náttúrlega alls ekki munað! En það var gott að sjá fólkið og mér finnst ég vera tilbúinn í dáldið góða törn núna áður en sumarfríið tekur við.
Kannski er sumpart ágætt hve þetta ferli hefur verið óvenjulega langt. Það þýðir að kveðjutímabilið er lengra og mögulega er lendingin eitthvað mýkri fyrir vikið heldur en ef allt væri afstaðið á 10-12 dögum frá andláti eins og oft er; ég veit það ekki en hef þá tilfinningu.
Auðvitað er síðan margt sem ýtir á takkann eins og sagt er og stundum óvænt. Ég átti t.d. ekkert sérstaklega von á að það yrði erfitt að fara upp í Tengi í dag til að sækja skáp og sturtu sem við höfðum valið okkur í sameiningu inn á nýja baðið og hafði ekki verið til reiðu á sínum tíma. En svo var það bara alveg skolli erfitt. (Augljóst eftir á að hyggja.)
Þetta er alveg eins og það á að vera.
Og eins og ég nefndi í erfidrykkjunni göngum við brattir inn í sumarið. – Sjáumst í sólinni og hjartans þakkir aftur fyrir allt elskurnar.
Eins og þarna var nefnt mætti ég til vinnu fljótlega eftir útförina. Eftir tvo mánuði frá vinnu og þrjár vikur frá andláti fannst mér ekki eftir neinu að bíða. Ég reyndist þó satt best að segja hafa takmarkaðan áhuga á viðfangsefnunum og varð ekki mikið úr verki.
Hinn 22. maí var Engilbjört jarðsett í fallega duftkersgarðinum í Sóllandi. Ég hafði orðið skotinn í henni í Sólheimum og kvaddi hana nú í Sóllandi.
Nú voru aðeins nánustu vinir og fjölskylda viðstödd. Pabbi annaðist athöfnina. Eins og ég hafði átt auðvelt með að ávarpa gesti í erfidrykkjunni var nú allt annað uppi á teningnum. Ég kom varla upp orði fyrir ekka.
Kári sagði mér eftir á að sér hefði fundist huggun í því að sjá litla hvíta duftkerið; honum fannst það fallegt og skynjaði einhverja nánd.
Þegar við feðgar gengum saman í átt að bílnum eftir athöfnina hnippti Guðni í mig og færði mér fréttir. Hann hafði fengið að vita að hann væri í hópi tuttugu umsækjenda sem höfðu fengið inngöngu í grafíska hönnun í Listaháskólanum. Margfalt fleirum hafði verið hafnað enda aðeins tuttugu sæti í boði. Guðni hafði séð tölvupóstinn í símanum sínum þegar við gengum til athafnarinnar en ekki þorað að opna hann af ótta við vonbrigði sem myndu gera þessa erfiðu stund ennþá erfiðari.
Þremur dögum síðar útskrifaðist Guðni sem stúdent frá Verzlunarskólanum. Ég var óendanlega stoltur af honum. Skólaganga hans hafði ekki alltaf verið dans á rósum. Lengi vel virtust hvorki námið né vonir hans um kröftuga þátttöku í félagslífinu ætla að ganga upp. En hann lagði aldrei árar í bát, hélt ótrauður áfram, tók annað skólaárið tvisvar sinnum frekar en að skipta um skóla, eins og flestir í þeim sporum gera, og náði að lokum öllum markmiðum sínum. Nemendafélagið heiðraði hann við útskriftina fyrir störf í þágu félagslífsins og mér vöknaði um augu af gleði og stolti. Næsta dag lögðu nýstúdentarnir af stað í útskriftarferð. Guðni hafði ekki ætlað með þeim því að hann hafði farið í útskriftarferð árið áður með sínum eigin árgangi, sem hann hafði byrjað námið með. En útskriftarnemendur skólans höfðu, eftir samráð við mig, slegið saman og boðið honum með í ferðina.
Daginn eftir að Guðni kom heim úr útskriftarferðinni fórum við síðan þrír saman feðgarnir í okkar eigin ævintýraferð vestur um haf; ferð sem fór á margan hátt fram úr væntingum mínum.
Leiði Engilbjartar í Sóllandi er aðeins tuttugu metrum frá leiði Sigurðar Pálssonar, skáldinu góða sem hafði veitt mér dýrmæta dægrastyttingu og innblástur með endurminningum sínum, sem ég las dögum saman við sjúkrarúmið hennar á gjörgæslunni í Gautaborg og stundum upphátt fyrir hana. Oftar en ekki kem ég við hjá Sigurði þegar ég heimsæki Engilbjörtu. Ég tek undir tilvitnunina í ljóð hans „Raddir í loftinu“ sem rituð er á legstein hans: „Hvað sem hver segir er fegurðin ekki skraut heldur kjarni lífsins.“