2
KÚLUR Á GATASPJALDI
KÚLUR Á GATASPJALDI
Þegar ég var um það bil sjö ára var mér gefið kúluspil sem felst í að stýra lítilli málmkúlu rétta leið um eins konar völundarhús á götóttu tréspjaldi. Svokallaður veltipétur. Maður stýrir kúlunni með því að halla spjaldinu fram eða aftur og til vinstri eða hægri með tveimur þar til gerðum snúningshjólum á hliðunum. Markmiðið er ekki að finna leiðina út úr völundarhúsinu, því að hún er merkt, heldur felst þrautin í því að koma kúlunni alla leið án þess að hún detti niður um götin sem verða á vegi hennar.
Þetta leikfang virtist bráðsniðugt og skemmtilegt við fyrstu sýn. Ég gafst þó fljótlega upp á því. Niðurstaða mín var nefnilega sú að það væri nokkurn veginn ómögulegt að stýra kúlunni með nógu mikilli nákvæmni til að komast á leiðarenda. Hversu mikið sem maður vandaði sig við að reyna að stjórna henni var það ekkert annað en hrein tilviljun sem réð því hvort hún komst klakklaust fram hjá gati eða datt niður um það. Minnsta breyting á halla spjaldsins sendi hana óðar á fleygiferð í einhvern óvissuleiðangur sem engin leið var að hafa stjórn á.
Mér hefur lengi þótt líklegast að við séum eins og kúlur á svona gataspjaldi. Við rennum til og frá og teljum okkur kannski hafa töluvert góða stjórn á atburðarásinni með snúningshjólunum en í reynd ráðum við ósköp litlu og erum á valdi þyngdaraflsins og óútskýranlegra tilviljana og heppni. Þaðan af síður finnst mér líklegt að einhver æðri máttur stýri hverri kúlu eða leiði hana áfram. Við rennum ýmist á góðan stað eða vondan og dettum svo að lokum niður um gat og ljúkum þar með þátttöku án þess að það sé hluti af einhverju plani, forsjón, örlögum, karma, guðsvilja eða hvað við viljum kalla það.
Okkur er tamt, sérstaklega þegar illa fer, að leita að skýringum og spyrja: „Hvers vegna?“ Nú veit ég það auðvitað ekki fyrir víst, frekar en nokkur annar, en mig hefur alltaf grunað að ástæðan sé einfaldlega sú að það eru göt á spjaldinu.