16
VÍSBENDINGAR
VÍSBENDINGAR
Það er í eðli okkar að leita að mynstrum í umhverfinu og draga ályktanir af þeim um orsök og afleiðingu. Inngróin frumþörf sem gerir okkur kleift að lifa af. Stöðug leit að vísbendingum. Leit að skýringum. Hvers vegna gerðist þetta? Genin skipa okkur að leita að ástæðu, leita að orsök.
Hversu oft þurfti frummaðurinn að borða eitruð ber áður en einhver dró þá ályktun að þau væru eitruð? Hversu lengi rýndu menn í himintunglin áður en það rann upp fyrir þeim að þau gætu sagt til um árstíðirnar? Leit að skýringum. Leit að ástæðum. Ef við gróðursetjum tiltekin fræ í tiltekinn jarðveg á tilteknum árstíma þá munum við uppskera. Síðan kemur í ljós að ef við berum á þau skít verður uppskeran enn betri. „Skít?! Hvílík della!“ gæti einhver hafa sagt (þrátt fyrir allar blómlegu vísbendingarnar úti í náttúrunni um hið gagnstæða) þar til árangurinn varð ekki lengur hrakinn. Síðan kemur kannski fram vísbending um að árangurinn verði enn betri ef við hneigjum okkur í austur og vestur á ákveðnum tíma dags. Það virkar í nokkur ár, verður viðtekin sannindi, og þegar það síðan allt í einu klikkar er fyrsta svar okkar að einhver hafi greinilega ekki hneigt sig nógu djúpt. Leitin að orsök og skýringu getur af sér þekkingu og tilgátur. Sumt er sannað, sumt er della. Þar á milli er stórt grátt svæði hins mögulega. Kannski gætu himintunglin spáð fyrir um fleira; afstaða þeirra á fæðingardeginum gæti jafnvel ráðið persónueinkennum viðkomandi einstaklings. Stöðug leit að skýringum. Tilgátur koma upp í hugann og vilja breyta sér í fullvissu, með réttu eða röngu. Við segjum kunningja okkar eitthvað í trúnaði og það birtist í blöðunum daginn eftir. Við drögum þá ályktun að hann eða hún hljóti að hafa kjaftað frá, jafnvel þó að við vitum það ekki. Ég held að það gangi sumpart gegn eðli okkar að trúa á tilviljanir af því að við erum forrituð til að ganga út frá því að allt eigi sér skýringu. Það er aðferð okkar til að lifa af. Samt eru tilviljanir staðreynd, jafnvel ótrúlegar tilviljanir. Ef teningi er kastað nógu oft mun sama talan fyrr eða síðar koma upp milljón sinnum í röð. Ef tölva er látin spýta út úr sér tilviljanakenndum stöfum mun hún fyrr eða síðar, eftir milljónir eða milljarða ára, alveg óvart spýta út úr sér bæði faðirvorinu og afstæðiskenningunni.
Á tímabili skoðaði ég mikið bandarískar fasteignaauglýsingar. Grúskaði í flottum húsum og fékk þá jafnvel áhuga á viðkomandi svæði og kynnti mér það í leiðinni. Einn staður sem ég datt þannig niður á er Bangor, rúmlega 30 þúsund manna bær í Maine. Ýmislegt áhugavert kom í ljós þegar ég las mér til um þennan bæ; þar býr til dæmis rithöfundurinn Stephen King.
Nokkrum dögum síðar fór ég á Mímisbar á Hótel Sögu til að horfa á enska boltann. Þar var hvergi pláss nema við borð þar sem eldri hjón sátu. Ég fékk leyfi til að setjast hjá þeim og spurði hvaðan þau væru.
„Bangor, Maine.“
„Einmitt já, þar er ein elsta sinfóníuhljómsveit Bandaríkjanna, ekki satt?“
Þeim þótti Íslendingar vel upplýstir.
Við fórum á Hamborgarafabrikkuna á afmælisdegi Guðna Þórs. Þegar þjónninn heyrði að hann ætti afmæli bauð hann honum að velja lag. Guðni valdi lag með Ásgeiri Trausta. Skömmu síðar kvað við í hátalarakerfinu: „Guðni Þór Ólafsson á afmæli í dag. Við óskum honum innilega til hamingju með daginn. Hér kemur lag sem hann valdi með Ásgeiri Trausta.“
Við urðum dálítið undrandi þegar lagið sem byrjaði að hljóma var ekki lagið sem Guðni hafði valið. Fljótlega tókum við eftir því að það var merkilega góð stemning á þarnæsta borði. Að mér læddist langsóttur grunur sem reyndist svo réttur. Þarna var ungur drengur á aldur við Guðna sem hét líka Guðni Þór Ólafsson, átti afmæli þennan sama dag, hafði farið á Hamborgarafabrikkuna og valið sér lag með Ásgeiri Trausta.
Tæpu ári eftir að Engilbjört dó fékk ég úthlutað nýju bílnúmeri þegar ég ákvað að skipta út ryðgaða bensínháknum. Ég fékk númerið EO-S23. Það tók mig nokkra daga að sjá það: Engilbjört & Óli, saman í 23 ár.
Nokkrum vikum seinna fékk ég skilaboð frá gamalli bekkjarsystur. Sú hafði aldrei hitt Engilbjörtu en sagðist hafa fengið skilaboð frá henni úr draumi.
Ég hafði næstu vikur og mánuði á undan verið dálítið áhyggjufullur yfir vægum brjóstverk, ekki síst vegna þess að nú var orðið óvenjulega langt síðan ég hafði farið í tékk. Hjartalæknirinn sem ég hafði heimsótt reglulega í mörg ár var tekinn við nýju starfi og ég hafði ekki útvegað mér annan. Tveimur mánuðum áður en ég fékk skilaboðin frá bekkjarsysturinni hafði ég beðið gamla lækninn að benda mér á nýjan; hann gaf mér upp nafn en ég var ekki búinn að gera neitt í því. Ég hafði ekki nefnt áhyggjur mínar af brjóstverknum við neinn, ekki einu sinni lækninn.
Skilaboðin sem bekkjarsystirin sagðist hafa fengið frá Engilbjörtu í draumi voru þessi: „Hún kom í anda til mín og bað mig að hafa samband við þig. Hún sagði mér að hún óskaði sér að þú passaðir hjarta þitt mjög vel, hún vill að þú farir í reglulegt hjartatékk.“
Ég pantaði mér tíma hjá nýja lækninum samdægurs.
Tilviljanir. Leitin að ástæðum og skýringum. Sumt er della, annað á gráu svæði hins ósannaða en mögulega. Sjálfur hef ég jafnan verið á dellu-vagninum ef svo mætti segja. Í seinni tíð er ég þó farinn að gæla aðeins við gráa svæðið, án þess að vera sannfærður um eitt eða neitt. Hvað vitum við?
Bandaríski stjörnufræðingurinn Carl Sagan var eins konar David Attenborough himintunglanna þegar ég var að alast upp; heillaði sjónvarpsáhorfendur með innlifun sinni og hnitmiðuðum útskýringum á undrum alheimsins. Í eftirminnilegum sjónvarpsþætti tók hann dæmi af ímynduðum verum sem byggju í flötum heimi, Flatlandi, og skynjuðu eingöngu tvívídd. Þær gætu bara séð (og hreyft sig) fram og aftur og til hægri og vinstri. Þriðja víddin, upp og niður, væri ekki til í þeirra veröld. Þær gætu ekki einu sinni ímyndað sér hana og aldrei skilið hana, jafnvel þó að reynt væri að útskýra hana fyrir þeim. Ef ein þeirra yrði vitni að því að einhver hlutur færi í gegnum Flatland ofan frá og niður úr, eða neðan frá og upp úr, myndi sá hlutur einfaldlega birtast þeim eins og skrattinn úr sauðarleggnum og síðan hverfa jafn skyndilega. Ef þessi vera segði félögum sínum frá því hvað hún hefði séð yrði hún talin klikkuð. Carl Sagan benti á, að á sama hátt gæti mannfólkið ekki séð fyrir sér fjórðu víddina. Hins vegar gæti verið mögulegt fyrir okkur að sjá ummerki um hana, rétt eins og tvívíðu verurnar í Flatlandi gætu séð hlutum úr þrívíddinni bregða fyrir á leiðinni í gegnum þeirra heim. Þegar ég fletti þessu máli upp á netinu núna sé ég að vísindamenn telja sig nýlega hafa fundið hugsanleg ummerki um þessa fjórðu vídd. Sumir fræðimenn telja meira að segja að víddirnar séu mögulega ellefu. Skilningur okkar er svo takmarkaður að færa má rök fyrir að skynsamlegast sé að útiloka sem fæst.